ჰიუ ჯონსონი - ღვინის ისტორია - ფილოქსერა, შემოსევის ქრონიკა

ჰიუ ჯონსონი

ფილოქსერა - შემოსევის ქრონიკა

ოქროს საუკუნით არა მხოლოდ ბორდო, ბურგუნდია, შამპანი და ძველი არისტოკრატებისა და ახალი მდიდრების სხვა ვენახები ტკბებოდნენ. საფრანგეთის სამხრეთში, განსაკუთრებით ლანგედოკში, გაიზარდა ყურძნის ზვრები. მიდიში აყვავდა რევოლუციას გადარჩენილი უზარმაზარი ვენახები; მათმა ღვინომ და კონიაკმა ნაპოლეონის ჯარებთან ერთად დაიპყრო სამყარო. 1815 წელს, ომების დამთავრებისას მეღვინეობის ლანგედოკი მშვენივრად გრძნობდა თავს, და, რამდენადაც აქ სხვა დარგების განვითარებისთვის საკმარისი ნედლეული არ იყო, მისი მოქალაქეები შეუდგნენ ფულის მიწაში ჩადებას და ახალი ვენახების დარგვას. 1825-დან 1850 წლის ჩათვლით ეროში, ლანგედოკის ცენტრალურ დეპარტამენტში ვენახების ფართობი გაორმაგდა. სამხრეთელ მეღვინეებს ასევე ძლიერ შეუწყო ხელი საფრანგეთის ჩრდილოეთის ინდუსტრიალიზაციამ: მზარდი ქალაქების გამოსაკვებად იქაურ ყურძენს ავიწროებდა პური და შაქრის ჭარხალი. 1850-დან 1875 წლის ჩათვლით ფრანგული ვენახების ფართობი ნახევარი მილიონი აკრით გაიზარდა, რომელთაგან 325 ათასი ლანგედოკში დაირგო. ყურძენი პურის, ბოსტნეულისა და პროვანსული ზეთისხილის შევიწროების ხარჯზე ნელ-ნელა, მაგრამ ბეჯითად მოიწევდა ბორცვების ფერდობებიდან ქვემოთ და იპყრობდა ვაკეს.
ნაცრის ეპიდემია, რომელმაც 1850-იან წლებში იფეთქა, საკმაოდ სწრაფად დამარცხდა გოგირდის მეშვეობით. და როდესაც პარიზი-ლიონი-მარსელის სარკინიგზო გზამ სამრეწველო ჩრდილოეთი მეღვინეობის სამხრეთთან დააკავშირა, დაიწყო მეღვინეობის ოქროს ციებ-ცხელება. სეტის პორტიდან გემებს რუსეთიდან ამერიკამდე ყველა მსურველისთვის მოჰქონდა ათასობით კასრი ღვინო. ღვინიდან ოქრო მდინარესავით მოედინებოდა, ამასობაში კი, მწარე ნაბახუსევი მზადდებოდა...
ფილოქსერა უკვე რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში "ამასხარავებდა" დანავსულ მევენახეებს: ეს საკუთარ თავზე იწვნიეს თომას ჯეფერსონმა და სხვა გამოჩენილმა ამერიკელებმა, რომლებიც ატლანტიკის სანაპიროებზე ევროპული ვაზების შეტანას ცდილობდნენ. ისინი თავიანთ წარუმატებლობაში კლიმატს, ნიადაგს ან მსხვილ მწერებს ადანაშაულებდნენ და ჯიუტად ვერ ხედავდნენ "პატარა სისაძაგლეს" (ფილოქსერა ზომით 1 მმ-ზე ნაკლებია), რომლის მიმართაც ადგილობრივმა ვაზებმა იმუნიტეტი გამოიმუშავეს.
ფილოქსერამ ამერიკიდან ევროპაში XIX საუკუნეში ჩააღწია გემებით, რომლებმაც ერთმანეთთან დაახლოეს კონტინენტები. მანამდე იალქნიან ხომალდებზეც მრავალი მწერი ხვდებოდა. ისინი იბუდებდნენ კალმების კონაში ან დეკორატიული მცენარეების ფესვებში, რომლებიც ქოთნებით გადაჰქონდათ ევროპაში. მაგრამ რამდენიმე კვირის მანძილზე იალქნების ქვეშ ხანგრძლივი მოგზაურობისას ყველანაირი მწერი იღუპებოდა. 1850-იანი წლებისთვის ცხელმა ორთქლმა ატლანტიკის გადაცურვის დრო 9-10 დღემდე შეამოკლა, ევროპულ ნავსადგურებში კი ამერიკიდან ჩამოსულ საქონელს სატვირთო მატარებლები ელოდებოდა. ტექნიკის სასწაულების წყალობით, ბუგრმა ყურძნით მდიდარ რონის შესართავამდე ჩააღწია - ბედის ირონიით მავნებელმა სწორედ იქ აღმოჩნდა, სადაც თავის ნებაზე იქნებოდა, სადაც ვენახები ყველაზე მჭიდროდ იყო გაშენებული.
მავნებლის პირველი ნაკვალევი 1863 წელს, პროვანსში დაფიქსირდა: ბევრ ვაზს, რომელიც რონის ორივე ნაპირზე ეშვებოდა, შეეყარა ეპიდემია: ფოთლები უფერულდებოდა და ცვიოდა, ახალი ყლორტები სუსტი იყო, ყურძენი ვერ მწიფდებოდა, და სამ წელიწადში ვაზი კვდებოდა. უცნაურია, მაგრამ ამოძირკვულ მკვდარ ვაზს თითქოს ფესვები არ ჰქონდა!
ფილოქსერა იკვებება ვაზის წვრილი მზარდი ფესვებით და თავისი ხორთუმით შიგნით უშხაპუნებს ნივთიერებას, რომლისგანაც ფესვებზე სიმსივნეები - გალები წარმოიქმნება. მცენარის ორგანიზმი იშორებს სიმსივნეს და ფესვები კარგავს ვაზის გამოკვების უნარს. ბოლოს და ბოლოს ფესვები ხმება და ბუჩქი მსუბუქი ხელისკვრითაც შეიძლება წაიქცეს. ფილოქსერა კი მკვდარი ვაზიდან მაშინვე ცოცხალზე ცოცდება. გულუბრყვილო გლეხები ვერაფრის გაგებას ვერ ასწრებდნენ.
1866 წლისთვის მიწათმოქმედებმა დაზიანებულ რაიონებში განგაში ატეხეს. ყველაზე მეტი აქტიურობით გამოირჩეოდა მონპელიელი ბირჟის მაკლერი, მხატვარ-იმპრესიონისტ ფრედერიკ ბაზილის მამა, გასტონ ბაზილი (Bazille), რომელმაც დიდი ფული ჩადო ყურძენში. დახმარებისთვის ბაზილმა მიმართა ჟიულ-ემილ პლანშონს (Planchon), ფარმაცევტიკის პროფესორს მონპელიეს უნივერსიტეტიდან. სხვას რომ თავი დავანებოთ, პლანშონი მწერების შესწავლით იყო გატაცებული.
1868 წლის ივლისში ბაზილი, პლანშონი და მისი ასისტენტები სენ-რემის შემოგარენში მდებარე შატო დე ლაგაოის ვენახში შეიკრიბნენ, რომელიც არლიდან 15 მილის დაშორებით მდებარეობს. ისინი გრავიურაზეც კი გამოსახეს: ვაზებს შორის მდგარნი, ლუპებით ხელში და თავზე ცილინდრებით. ვენახში შეიძლებოდა მკვდარი, ავადმყოფი და ჯერ კიდევ ჯანსაღი ვაზების პოვნა. და მეცნიერებმა პირველად მხოლოდ ახლა შეუდარეს ისინი ერთმანეთს. "ახლა მივხვდი, - ჩაინიშნა პლანშონმა წიგნაკში, - რომ მიწის ქვეშ შეგროვილ მრავალრიცხოვან, თითქმის უხილავ მწერებს ყველაზე ჯანმრთელი ვაზის განადგურებაც კი შეუძლიათ. რა ჩანდა დაზიანებული ვაზის ფესვებზე? ძალიან წვრილი ბუგრის მოძრავი მასა. ისინი მტვრის ნაწილაკებს ჰგავდნენ, მაგრამ იმდენად ბევრნი იყვნენ, თითქოს ფესვები ყვითელი საღებავით შეუღებავთო. მაინც რა მწერი იყო ეს?"
მაშინ ფილოქსერას წარმომავლობა ჯერ კიდევ არ იყო ცნობილი. ამერიკაზე ეჭვის მიტანა არავის მოსვლია თავში აზრად, უმეტესობას კი საერთოდ არ სჯეროდა, რომ შესაძლო იყო ვაზი რომელიღაც მიკროსკოპული "ხოჭოს" მსხვერპლი გამხდარიყო. გამოჩნდნენ გლობალისტები, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ "ჩვენს დროში თავად ყურძენი გადაგვარებულა, რამეთუ ვაზებმა ასეთი ამთვისებლური უნარი გამოავლინეს ერთი შეხედვით ამდენად უმნიშვნელო სახეობის თავდასხმის მიმართ".
საქმე კი თავისი გზით მიდიოდა, და 1867 წელს დაავადებამ გარშემო ასეულობით მილის მანძილზე დააზიანა ზვრები, რომელთა რიცხვში ბორდოს პალიუსური ვენახებიც შედიოდა. თუმცა, ამ დროისათვის, მეღვინეების გარდა, ყველა სხვა დანარჩენ ფრანგს უფრო გრანდიოზულ საქმეებზე ჰქონდა ყურადღება გადატანილი. 1868 წელს პარიზის მსოფლიო გამოფენამ აღნიშნა თავისუფალი ვაჭრობის ტრიუმფი; 1869 გაიხსნა ფრანგების მიერ დაპროექტებული სუეცის არხი; ხოლო 1870 წელს განდიდების მანიით შეპყრობილმა ნაპოლეონ III-მ ძალების მოსინჯვა გადაწყვიტა პრუსიასთან, რომელსაც ბისმარკი მართავდა. ეს იყო ყველაზე მოკლე და უსახელო ომი, რომელიც ოდესმე საფრანგეთს უწარმოებია. რამდენიმე კვირის შემდეგ გერმანელებმა ალყა შემოარტყეს პარიზს და დათანხმდნენ ჯარების გაყვანას მხოლოდ კონტრიბუციისა (იგი 1460 ტ. ოქროს შეადგენდა, რომელიც შეგროვილი იყო მოქალაქეებისთვის გაცემული 6%-იანი სახელმწიფო სესხის მეშვეობით) და ელზასისა და ლოტარინგიის მუდმივად სადავო ტერიტორიების გერმანიისთვის გადაცემის სანაცვლოდ. პრუსიელების უკან დახევისთანავე საფრანგეთის დედაქალაქი ახალმა რევოლუციამ - პარიზის კომუნამ მოიცვა.
ასეთ პირობებში სამხრეთელი მევენახეების განგაში, რომლებიც მომაკვდავ ვაზებს დასტიროდნენ, ხალხს უბრალოდ, სასაცილოდ მიაჩნდა. გასაკვირი არ არის, რომ მავნებელი დაუსჯელად მომრავლდა ყველგან. პროფესორმა პლანშონმა თავის მომხრეებთან ერთად, რომელთა რაოდენობა მაინც იზრდებოდა, ამ საკითხთან დაკავშირებით 1869 წელს ის-ის იყო შექმნა კომისია, მაგრამ მათ ფული არ ჰქონდათ. 1872 წელს ჟირონდის სასოფლო-სამეურნეო ასოციაციამ ფილოქსერაზე გამარჯვებისთვის დააწესა პრემია 20 ათასი ფრანკის ოდენობით, თუმცა, მაშინდელი ომის შემდგომი კურსით ამ ფულით მხოლოდ ნახმარ კარეტას თუ იყიდიდი. სხვადასხვა სახის პროჟექტიორებმა უამრავი ბოდვისმაგვარი იდეა წამოაყენეს: მაგალითად, ყოველ ბუჩქთან უნდა ჩაემარხათ გომბეშო (ნასესხებია პლინიუსისგან), განედევნათ ეშმაკები, ან საერთოდაც, მიწისთვის მანამდე ერტყათ, სანამ მავნებელი ზღვაში არ გადაეშვებოდა ან საზღვარგარეთ არ წავიდოდა.
ჩინოვნიკების მიერ დაწესებული უბადრუკი პრემია, რა თქმა უნდა, მხოლოდ "ფორმალურ" ხასიათს ატარებდა. სულ მალე ხელისუფლებამ ეს თანხა 300 ათას ფრანკამდე გაზარდა, რომლითაც კარეტასთან ერთად არცთუ ისე უვარგის წყვილ ცხენს იყიდიდი. მაშინ, გარკვეულწილად სასარგებლო რჩევის მომცემი რამდენიმე კაციც გამოჩნდა. მაგრამ პრემია არავისთვის მიუნიჭებიათ, რის მიზეზადაც არეულობა და კანდიდატებს შორის გაურკვევლობა დაასახელეს.
მკვლევარები, სხვათა შორის, ორი მიმართულებით მიდიოდნენ: მავნებლის განადგურება და მის მიმართ გამძლე ვაზების გამოყვანა. აღმოჩნდა, რომ ვენახისთვის ბუგრის მოშორება შესაძლებელია დატბორვის გზით - თუმცა, მხოლოდ ვაკის ნაწილის ჩაძირვა შეიძლებოდა, რომელიც არც თუ ისე ბევრი იყო, და თანაც, ყველაზე იაფფასიან ღვინოს იძლეოდა. ფილოქსერამ ვერც იმ ვენახებში შეაღწია, რომლებიც მთლიანად ქვიშიან ნიადაგზე იყო გაშენებული.
როგორც წყალი, ისე ქვიშა, მართლაც რომ იხვეწებოდნენ, ვენახი ლანგედოკის მთელ ვაკე სანაპიროზე გაშენებულიყო. სწორედ ამით იყო დაკავებული ფირმა, რომელიც, ჭაობიანი კამარგის გაღმა მდებარე ეგიუ მორტის ლაგუნებში ზღვის წყლიდან მარილს ხდიდა. ხედავდა რა, თუ სხვა ადგილებში როგორ ნადგურდებოდა ვენახები, მან უზარმაზარი და, ამიტომაც აუთვისებელი პლაჟები კარინიანითა და არამონით გაანაშენიანა. ამ უზარმაზარი პლანტაციების შემყურეს, რომელზეც ახლა გრენაში, კაბერნე და სხვა სრულიად ღირსეული ჯიშები იზრდება, და რომელიც ნიადაგის გადამლაშების თავიდან აცილების მიზნით გარშემორტყმულია მტკნარი წყლით სავსე თხრილებით, შეუძლებელია არ გაგახსენდეს კანას გალილეის საოცრება.
მაგრამ, ვენახების უმრავლესობისთვის ბრძოლის ერთადერთი მეთოდი ნიადაგის გაუსნებოვნება იყო. ამისათვის, მაგალითად, იყენებდნენ ნახშირბადის ბისულფიდს, რომელიც გავარვარებული ნახშირიდან გოგირდის ორთქლის გამოშვებით მიიღებოდა. ქიმიკოსმა ბარონ პოლ ტენარმა (Thenar) აღმოაჩინა, რომ ბისულფიდი ძალიან შხამიანია ფილოქსერისა და სხვა მწერებისთვის. თავის პირველ ცდებში, მან დოზას გადაამეტა და მწერებთან ერთად ყურძენიც დაიღუპა - შხამიანმა ორთქლმა კი გვარიანად მოწამლა ირგვლივ მყოფი ადამიანები. ამასთანავე, ნივთიერება ფეთქებადსაშიშიც აღმოჩნდა.
ვენახებით გაშენებულ მიწებს ქიმიით 1870-იანი წლებიდან XX საუკუნის შუა ხანებამდე წამლავდნენ. მიწას ჩხვლეტდნენ ბარაქიანი შპრიცით, რომელსაც სპეციალურ პედალზე ფეხის დაჭერით, მუშა ნიადაგში ასობდა. ეს იყო ძალიან დამქანცველი და ძვირი პროცედურა. შემდეგში რაციონალიზატორებმა ეს შპრიცი ცხენის გუთნის მსგავსად გადააკეთეს, მაგრამ მოგვრილი შვება უმნიშვნელო იყო. სამაგიეროდ, პროცესი გააცხოველა ხანძრის შემთხვევებმა: გუთანი ქვაში ესობოდა და ყრიდა ნაპერწკალს, რომლისგანაც ქიმიკატი კაშკაშა ალით ფეთქდებოდა. მხვნელს უკან მიჰყვებოდა სპეციალურად ამისთვის გამოყოფილი მუშა ცეცხლჩამქრობით ხელში, და ეს მოსაწყენი პროცესია მრავალი წლის განმავლობაში ფრანგული ვენახების დამახასიათებელ ნიშნად იქცა.
ვენახების ნატრიუმის სულფოკარბონატით შეწამვლა უფრო ეფექტური, მაგრამ გაცილებით ძვირიც იყო: ტუმბოების, მილების კილომეტრების, ფრქვევანებისა და, რაც მთავარია, სარწყავი წლის მთელი ზღვის ქონის უფლებას თავს მხოლოდ ძალიან შემოსავლიანი მეურნეობები თუ მისცემდა. პირველ მსოფლიო ომამდე მედოკის რამდენიმე საუკეთესო ვენახს ყოველწლიურად აჰყავდა ბრიგადები ნიადაგის გაუსნებოვნებისთვის, რასაც ახორციელებდა ნაცრის საწინააღმდეგოდ გოგირდის რეგულარულ დოზებთან და მსგავს მოსაწყენ პროცედურებთან ერთად, რომლებზეც ბუმბულიანი ობის თავდასხმის შემდეგ, 1880-იანი წლებიდან იყო მოთხოვნა.
ყურძნის მოყვანის პრაქტიკა ისე შეიცვალა, რომ ძნელადღა იცნობდით. უბრალო, თუმცაღა გასხვლის, მოხვნის, გამარგვლის, ზოგჯერ გადარგვისა და მოსავლის აღების შრომატევადი რუტინიდან, იგი მწერებისა და სოკოების დევნისათვის მყრალი სითხის გამოყენების უსასრულო რიგად გადაიქცა.
ფილოქსერისგან რეალურად თავის დაღწევა შესაძლებელი იყო მხოლოდ მავნებლის მიმართ გამძლე ვაზის გამოყვანით. პირველად ეს იდეა ნაცრის გაჩენის დროს წარმოიშვა: ამერიკიდან ხომ არ ჯობდა ვაზების ჩამოტანა, იქნებ ისინი უფრო გამძლეა? სამწუხაროდ, გამორიცხული არ არის, რომ სწორედ ამგვარად შემოაღწია ნაცართან ბრძოლისას ფილოქსერამაც.
ამერიკული ვაზები საფრანგეთში ადრეც ჩნდებოდა, იალქნიანი ფლოტის ხანაში, მაგრამ მათი ყურძენი რატომღაც აუტანლად მჟავე აღმოჩნდა. მიუხედავად ამისა, 1869 წელს ერთდროულად რამდენიმე მეცნიერი ჩაეჭიდა ამ იდეას და დღეს უკვე შეუძლებელია დადგენა, თუ ვინ იყო პირველი, ვინაიდან ასობით მკვლევარი იღებდა მონაწილეობას. რაც არ უნდა იყოს, სწორედ იმ წელს ბატონმა ლალიმანმა (Laliman) ბორდოდან, შენიშნა, რომ ზოგიერთი იმპორტული ვაზი გამძლე იყო ფილოქსერის მიმართ.
სწორედ მაშინ წამოაყენა გასტონ ბაზილმა (რაც ჯერ კიდევ არ უკავშირდებოდა ფილოქსერასთან ბრძოლას) წინადადება ვაზების დამყნობის შესახებ: ის ინტერესდებოდა, შეეძლო თუ არა ფრანგულ სანამყენეს ამერიკულ საძირესთან შეგუება. მეორე მონპელიელმა მეცნიერმა, გასტონ ფუემ (Fouex) ივარაუდა, რომ ნამდვილად შეეძლო. ფუემ, რომელიც იმ დროს საფრანგეთში არაპოპულარული დარვინიზმის მომხრე იყო, ასეთი დასკვნა გამოიტანა: ფილოქსერა ევროპული მწერი რომ იყოს, იგი ევროპაში დიდი ხნის წინ გაანადგურებდა მთელ ყურძენს. ესე იგი, ის იქიდან ჩამოვიდა, სადაც მშვიდობიანად ცხოვრობდა მცენარეებთან.
ის, რომ ფილოქსერის სამშობლო ამერიკაა, პროფესორმა პლანშონმა დაადგინა. 1869 და 1873 წლებში მას გაცვლითი ვიზიტები ჰქონდა ამერიკელ ჩარლზ რაილისთან (Riley), რომელიც მაშინ უკვე განთქმული იყო თავისი ნაშრომებით კოლორადოს ხოჭოს შესახებ. რაილიმ დაადასტურა პლანშონის ჰიპოთეზა, რომელიც, ჩრდილოეთ კაროლინიდან ოჰაიომდე აშშ-ის აღმოსავლეთის ვენახების ნახვის შემდეგ უკეთ ეპყრობოდა ამერიკულ ღვინოებს. "მათ არ დაუმსახურებიათ ის ცუდი რეპუტაცია, რომელიც უმეცრებისა და ძველი ცრურწმენის გამო მიანიჭა ევროპამ. გამონაკლისია არასწორად დაყენებული, ანგლო-ამერიკული გემოს საამებლად სპირტით გამაგრებული, აგრეთვე ისეთი ღვინოები, რომლებშიც საკმაოდ უხეშად მჟღავნდება ხენდროს ბუკეტი", - წერდა პროფესორი.
რაც შეეხება თავად ფილოქსერას, პლანშონმა აღმოაჩინა, რომ ბუგრი ამერიკული ვაზების ფესვებითაც იკვებება. ყურძნის ზოგიერთი სახეობა გამძლე იყო მის მიმართ, ზოგიერთი - მხოლოდ ნაწილობრივ, სხვებს კი, როგორც კატოუბას, საერთოდ არ გააჩნდა გამძლეობის უნარი. მაგრამ ამასთან, ფესვებზე სიმსივნეები არ წარმოექმნებოდა!
დასკვნის გამოტანამდე კიდევ რამდენიმე კითხვაზე იყო საჭირო პასუხის გაცემა. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დამყნობა წარმატებით ჩაივლიდა და ფრანგული ვაზებიც შეეგუებოდა ამერიკულ საძირეს, როგორ გავლენას მოახდენდა ეს ღვინის გემოზე? რომელი ამერიკული სახეობები შეეგუებოდა ევროპის ნიადაგს? აშშ-ის აღმოსავლეთში ნიადაგი ძირითადად მჟავეა, ევროპის საუკეთესო ვენახებში - პირიქით, ტუტე და კირქვით სავსე. და ვაზის რა სახეობების გამრავლება შეიძლებოდა სამრეწველო რაოდენობით? სინამდვილეში, საფრანგეთში ჩამოტანილი პირველი ვაზები ნიადაგს ძალზე ცუდად ეგუებოდა, - მხოლოდ რამდენიმე წლიანი ინტენსიური მუშაობის შემდეგ მოახერხეს სელექციონერებმა სხვადასხვა ტიპის, განსაკუთრებით ტუტე ნიადაგის შესაფერი საძირეების მიღება. მაშინ ცოტა ვინმეს თუ სჯეროდა, რომ ყოველი კონკრეტული ნაკვეთისთვის გამოყვანილი საძირეები საბოლოო ჯამში ჩინებულ შედეგს მოიტანდა.
მაგრამ ფილოქსერით უკვე დაზიანებულ რაიონებში წყალწაღებული ფრანგები ნებისმიერ ხავსს ეჭიდებოდნენ: ისინი ნებისმიერი ამერიკული ვაზის დამყნობას ცდილობდნენ. 9 წლის შემდეგ, იმ დროისთვის, როდესაც ხელისუფლებამ ამერიკული საძირეების ლეგალიზება მოახდინა, უამრავი ვაზი უკვე კონტრაბანდული გზით იყო შემოტანილი. ამასთან, მათი გამოყენება დაიწყეს არა მხოლოდ საძირედ, არამედ პირდაპირი მწარმოებლის სახით. სხვათა შორის, საფრანგეთის ბევრ კუთხეში დღესაც შეიძლება სოფლის პატარა ვენახის პოვნა, სადაც საიდუმლოდ ინახება ხენდროს გემოს მქონე ღვინის მცირე მარაგი, რომელიც ყოველთვის მოსწონდათ მის მფლობელ გლეხებს.
იქ, სადაც კატასტროფა ჯერ კიდევ არ მიგორებულიყო, სკეფსისი სჭარბობდა. მღვინეები, რომლებიც თავს ეფექტური ქიმიის გამოყენების უფლებას აძლევდნენ, ჯერჯერობით მას ამჯობინებდნენ, რათა თანდათანობით ესწავლათ სხვების, და არა საკუთარ შეცდომებზე. დავის კულმინაცია დადგა 1880-იან წლებში. მეცნიერები ორ ბანაკად, ქიმიკოსებად და ბოტანიკოსებად გაიყვნენ. 1881 წელს ბორდოში ფილოქსერასთან დაკავშირებით ჩატარებულ საერთაშორისო კონფერენციაზე, "სულფურისტებსა" და "ამერიკანისტებს" შორის გაცხარებული დებატები გაჩაღდა. მაგრამ რომელ მხარესაც არ უნდა გაემარჯვა (შედეგად კი გამოირკვა, რომ ვერც ერთმა ვერ გაიმარჯვა), ჯერ კიდევ უამრავი ტექნიკური პრობლემა რჩებოდა.
საფრანგეთის უკვე დაცარიელებული სამხრეთის გარდა, ფილოქსერას იერიში, სხვათა შორის, ნელა მიმდინარეობდა. ბორდოში მისი პირველი გამოჩენიდან მედოკის საუკეთესო ნაწილებში შეღწევამდე ათი წელი გავიდა. ბურგუნდიაში (მერსო) მან მხოლოდ 1878 წელს შეაღწია. ბუნებრივია, იქ სხვადასხვანაირად მოიქცნენ პრესტიჟული პინო ნუარისა და გამეს მწარმოებლები: პირველებს ყურძნის გემოს გაფუჭების ეშინოდათ და შეეძლოთ მისი კარგად შეწამვლის უფლება მიეცათ თავისთვის, ხოლო უკანასკნელნი ვაზების დამყნობასა და შვებით ამოსუნთქვას ამჯობინებდნენ.
შამპანამდე ფილოქსერამ სულ ბოლოს ჩააღწია და მარნაზე მხოლოდ 1901 წელს გაჩნდა. იქ ყველაფერი შებრუნებით იყო: მდიდარმა მწარმოებლებმა დანარჩენი საფრანგეთის გამოცდილებით უკვე იცოდნენ, რომ უკეთესი იქნებოდა ყველაფრის ერთბაშად გადარგვა, ხოლო წვრილი მევენახეები, რომლებიც შამპანის ბირთვს ქმნიან, ამაში ეშმაკეულ შეთქმულებას ხედავდნენ, რომლის მიზანიც მათ საგანძურზე ძალაუფლების მოპოვება იყო. საქმე იმაშია, რომ ამერიკული ვაზების უზარმაზარ პარტიებს ობის ახალი ფორმა ჩამოჰყვა. "ფხვნილის" ნაცრის საწინააღმდეგოდ მას "ბუმბულის" ობი უწოდეს; ის ასევე მკვეთრად ამცირებდა მოსავლიანობასა და ღვინის ხარისხს. თუმცა, სპილენძის სულფატის წყალხსნარისა და ნათელი ცისფერი კირქვისგან შემდგარი ცნობილი "ბორდოული ნარევის" შემუშავებით, ბორდოს უნივერსიტეტში ეს პრობლემა ოთხ წელიწადში გადაწყვიტეს. მიუხედავად ამისა, 1880-იანი წლები აღინიშნა დაბალი მოსავლებით და გლეხების წინააღმდეგობით, რომლებიც ვერ იგებდნენ, რისთვის იყო საჭირო ეს ახალი ტექნოლოგიები და ნივთიერებები, ან რითი უნდა ეყიდათ ეს ყველაფერი, როცა გახვერტილი შაურიც არ ებადათ.
ღვინის წარმოება საფრანგეთში ორმაგად დაეცა, მისმა ფასმა კი მოიმატა. 1870-იან წლებამდე საფრანგეთს რვაჯერ მეტი ღვინო გაჰქონდა, ვიდრე შემოჰქონდა, 1880-იანების დასაწყისისთვის - მხოლოდ სამჯერ მეტი, 1887 წელს კი, გაქანებული კრიზისის დროს, მხოლოდ 2 მლნ. ჰექტოლიტრი გაიტანეს, ხოლო 12 მლნ. შემოიტანეს. ხელმოკლე ხალხმა ისეთი ღვინის შესყიდვა დაიწყო, რომელიც ადრე მხოლოდ ძმრად თუ გამოდგებოდა, მაგრამ ესეც არ იყო საკმარისი. დაიწყო ღვინის წარმოება ჩამიჩისგან, რომელიც ძირითადად საბერძნეთიდან და თურქეთიდან შემოჰქონდათ. კრიზისამდე საფრანგეთი წელიწადში რამდენიმე ათასი ტონა ჩამიჩის იმპორტირებას ახდენდა, რომელსაც, ბუნებრივია, კონდიტერები ყიდულობდნენ. 1880-იან წლებში კი მარსელისა და სეტის ნავსადგურების გავლით წელიწადში მილიონ ტონამდე ჩამიჩი შედიოდა, ხოლო 1880 წელს მარსელში გამოცემული წიგნი "როგორ დავამზადოთ ღვინო ჩამიჩისგან", ექვს წელიწადში თორმეტჯერ გამოიცა ხელახლა.
ფრანგების უბედურებებზე დაუყოვნებლივ "მოითბეს ხელი" მსხვილმა იტალიელმა და ესპანელმა მეღვინეებმა. მიუხედავად იმისა, რომ ბუგრმა მათი ვენახებიც დააზიანა (იტალია - 1870-იანების დასაწყისიდან, ესპანეთი - 1878 წლიდან), ისინი კვლავ განაგრძობდნენ ვაზის მასშტაბურ დარგვას. კონკურენტმა მეზობლებმა საფრანგეთისგან გადაიღეს ბრძოლის მეთოდები, რომელმაც პირველმა მიიღო საკუთარ თავზე იერიში და უკვე სიმწრით მიაღწია საკითხის რადიკალურ გადაწყვეტას. ამავე დროს, ფილოქსერა პრაქტიკულად არ შეხებია გერმანიის მრავალრიცხოვან ვენახებს: 1900 წლისთვის დაავადდა გერმანული ვაზის მხოლოდ 1,5%. ისე ჩანდა, თითქოს ბუგრი ვერ ბედავდა მკაცრი გერმანული კანონების დარღვევას.
XX საუკუნის პირველი ოცი წლის განმავლობაში მდგომარეობა ძალზე მძიმე რჩებოდა. საძირეებზე ახლად გადარგულ ვაზებს ტენიანობის პირველივე მომატებისას ობი აზიანებდა და მათ რეგულარული შეწამვლა ესაჭიროებოდა. დაბრუნდა ნაცარი, რომელიც დამღუპველი აღმოჩნდა მოუმაგრებელი ახალგაზრდა ვაზებისთვის. გაპატივების ფართო გამოყენებამ (ნიადაგის სულფოკარბონატით გაუსნებოვნება თავისთავად გაპატივება იყო, ხოლო მმართველები ამასთან ერთად არნახული ენთუზიაზმით ახდენდნენ ორგანული და ქიმიური ნარევებით ექსპერიმენტირებას მოსავლიანობის მხარდასაჭერად და ავადმყოფი ვაზების განსაკურნებლად) გაზარდა მოსავალი, მაგრამ დასცა ხარისხი.
თავისი სიტყვა თქვა მომხმარებელმაც - მათ შორის დიდი ბრიტანეთის უმაღლესმა საზოგადოებამ, რომელსაც კონსერვატიულად შემოჰქონდა მხოლოდ დიდებული ღვინოები. როგორც კი ბაჟის შემცირებამ ფრანგული ღვინოებისთვის კვლავ შექმნა ხელსაყრელი კლიმატი, ყველა გაზეთი ვენახების დაავადებების შესახებ ინფორმაციებით აჭრელდა. და როგორც კი წამოჭრა საკითხი, თუ რა გავლენას მოახდენდა გოგირდითა და შაბიამნით მკურნალობა ღვინის ხარისხზე, ლორდებმა სასწრაფოდ შეიყვარეს სოდიანი შოტლანდიური ვისკი. პრესტიჟი და დიდი მოგება ღვინოს მხოლოდ ნახევარი საუკუნის შემდეგ დაუბრუნდა.
არც ისე ადვილია ამ ნახევარი საუკუნის შედეგის შეჯამება, რომელიც ოქროსი არ ყოფილა და, რომელიც, ფრანგული ღვინის ოქროს საუკუნეს მოყვა. საფრანგეთის ვენახების საერთო ფართობი ერთი მესამედით შემცირდა: დაღუპული ვაზების 30% მაინც ახლით არ შეცვლილა. არაერთმა ისეთმა რეგიონმა, როგორიც ჩრდილო-აღმოსავლეთში მერტია, სადაც ყურძენი ძირითადი კულტურა არასოდეს ყოფილა, საერთოდ უარი თქვეს მასზე.
ფილოქსერის შემოსევის შემდეგ საუკეთესო ვენახების ღვინოებიც კი შეუქცევადად გაუარესდა. თუმცა, ფილოქსერით მოცელილ რაიონებში გვხვდებოდა მცირე ნაკვეთები, რომლებიც სასწაულებრივად გადარჩა ხელუხლებელი. ერთ-ერთი მათგანია დღემდე შემორჩენილი, აიში (შამპანი) მდებარე პინო ნუარის ორი მცირე ნაწილი, რომელიც Bollinger-ების სახლს ეკუთვნის. ამგვარად, Bollinger-ის პრეზიდენტი მიიჩნევს, რომ დაუმყნელი ვაზების შამპანური ზედმეტად "კონცენტრირებულია" თანამედროვე გემოსთვის. შესაძლოა, დამყნობილმა ვაზებმა, ნაწილობრივ მაღალი მოსავლიანობის წყალობით, XX საუკუნის ღვინოს სიმსუბუქისა და ელეგანტურობის ელფერი მიანიჭეს.
მაგრამ კრიზისმა სარგებელიც მოიტანა: მეცნიერება შეიჭრა იმ სფეროში, რომელსაც მანამდე იცავდა დახავსებული ტრადიცია და უმეცრება, მთავრობა კი დაკავდა საქმეებით, რომლებიც ადრე ნებაზე იყო მიშვებული.
თუმცა, ფილოქსერის პრობლემა ბოლომდე არ გადაჭრილა: იგი ახლაც ჩნდება მსოფლიოს ბევრ მხარეში, განსაკუთრებით ხშირად კი კალიფორნიაში, ავსტრალიასა და ახალ ზელანდიაში. ამის მთავარი მიზეზი მევენახეთა თვითდამშვიდებაა. იქ, სადაც ფილოქსერა უკვე დიდ ხნის განმავლობაში არ უნახავთ, და რეგიონებში, რომლებიც ადრე არ იცნობდნენ მეღვინეობას, ხშირად რგავდნენ დაუმყნელ ევროპულ ვაზებს. ამის ნათელი მაგალითია მონტერეის ოლქი კალიფორნიაში, სადაც დანარჩენი ვენახებისგან მოშორებით ვაზი 30 ათას აკრზე იყო გაშენებული. მაგრამ ბუგრმა იქამდეც ჩააღწია და ახლა ნელ-ნელა სპობს მათ. კიდევ უფრო საგანგაშოა ახალი ფილოქსერის გამოჩენა, რომელიც მანამდე გამძლე ვაზების ფესვებსაც ანადგურებს...
შენიშვნა: ყურძნის ფილოქსერა (Viteus vitifolii) - ფილოქსერისებრთა, ანუ ფოთლოვანთა, ბუგრების (Phylloxeridae) განცალკევებული ოჯახის წარმომადგენელი თანაბარფრთიანი მწერების რაზმში. ფილოქსერა განვითარების სრულ ციკლს ამერიკულ ყურძენზე გადის - უფრთო საწყისი მდედრი პართენოგენეტიკურ კვერცხებს მცენარის ფოთლებზე დებს. მათგან იჩეკებიან ასევე უფრთო არსებები, რომლებიც განაგრძობენ ფოთლებზე ცხოვრებას და პართენოგენეტიკურად გამრავლებას. მთელი რიგი თაობების შემდეგ წარმოიქმნება ფორმები, რომლებიც ფესვებზე გადაცოცდება - მწერის შემდგომი, ასევე პართენოგენეტიკური გამრავლება ხდება ვაზის მიწისქვეშა ნაწილში. მომდევნო წელს მორიგ თაობაში ჩნდება მატლები, რომლებიც მიწიდან ამოდიან და ფრთიან მდედრებად გადაიქცევიან. ისინი დებენ კვერცხებს, რომლიდანაც კვლავ იჩეკებიან როგორც უფრთო მდედრები, ისე უფრთო მამრები. განაყოფიერების შემდეგ მდედრი დებს კვერცხს, რომლიდანაც გამოზამთრების შემდეგ იჩეკება საწყისი მდედრი, და ციკლი კლავ მეორდება. ამასთანავე, დაზიანებული ვაზი, როგორც წესი, არ კვდება, რამდენადაც, ფესვებზე წარმოიქმნება დამცავი ქსოვილი, ბუგრის ფოთლოვანი თაობა კი ყურძენს დიდ ზიანს არ აყენებს.
ევროპულ ყურძენზე გამრავლებისას, ფილოქსერის ცხოვრების ციკლიდან ვარდება სქესობრივი სტადია - მწერების რიცხოვნობა იზრდება მხოლოდ და მხოლოდ მიწის ქვეშ პართენოგენეტიკური გამრავლების ხარჯზე. ეს იმის გამო ხდება, რომ ევროპული ყურძნის ფოთლები ფილოქსერისთვის ნაკლებ ვარგისიანია საჭმელად და ბუგრის ფოთლოვანი ფორმები მასზე ვერ ცოცხლობენ. ევროპული ვაზის ფესვებს კი, სამწუხაროდ, ფილოქსერის იერიშთან შეწინააღმდეგების უნარი არ გააჩნია.

© „მარანი“